Karta katalogowa 10363
Górzanka, Cerkiew drewn. św. Paraskewii - obecnie kościół rz.-kat.
gmina: Solina, powiat: leski, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: 1838
współrzędne geogr. 49.32787,22.37635      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

W Archiwach Skarbu Koronnego znajduje się wzmianka, że w 1552 roku w Górzance było 15 chłopów, pop i sołtys. Obecność duchownego mogła być związana z istnieniem pierwszej świątyni. Wzmianki o istnieniu cerkwi spotykamy w roku 1599. Według lokalnego przekazu stała ona w innym miejscu, niż obecna, u podnóża góry „Biłat” („pod Biłatim”) i miała spłonąć w pożarze wioski. Druga świątynia, zbudowana ok. 1718 roku, stojąca już na obecnym miejscu, była prawdopodobnie łacińską kaplicą dworską i służyła kolejnym właścicielom wsi Balom, Karsznickim, Giebułtowskim oraz wiernym obu obrządków aż do ok. 1835 roku. Obok niej rozpoczęto w 1835 r. budowę obecnej cerkwi z fundacji ówczesnego właściciela wsi Feliksa Giebułtowskiego i miejscowej gromady. Otrzymała wezwanie św. Paraskewy Męczennicy. Poświęcono ją 10 września 1838 r. Została odnowiona w 1912 r. Podczas tej renowacji prace malarskie wykonał Włodzimierz Pawlikowski. Po wysiedleniach rdzennej ludności po 1948 r. zamierzano zorganizować tutaj magazyn spółdzielni produkcyjnej, co nie doszło do skutku z powodu niedogodnego dojazdu. Okazjonalnie w świątyni organizował liturgię ks. Franciszek Stopa, proboszcz parafii rz-kat. w Polańczyku, m.in. święcenie pokarmów na stół wielkanocny, pogrzeby, itp.

W 1969 r. powstała parafia rz.-kat. w Górzance pw. Wniebowstąpienia Pana Jezusa, przejmując w użytkowanie budynek cerkwi. Cerkiew położona jest na stoku zbocza, w otoczeniu starych dębów. Orientowana, drewniana, na podmurowaniu kamiennym, osłoniętym fartuchem z blachy. Konstrukcji zrębowej, trójdzielna, oszalowana pionowym deskowaniem. Prezbiterium na rzucie kwadratu z zakrystią od pn.; nawa szersza, na rzucie wydłużonego prostokąta. Od zach. węższy i niższy babiniec konstrukcji słupowej, nad którym wieżyczka. Ściany nawy wewnątrz i zewnątrz wzmocnione lisicami. W niektórych opracowaniach bryła uznawana jest za dwudzielną a babiniec nazywany przedsionkiem (np. 11). Okna zamknięte półkoliście, z gzymsami nadokiennymi krytymi daszkami pulpitowymi. Dachy kryte blachą. Nad prezbiterium kalenicowy, o trzech połaciach wklęsłych. Nad nawą wyższy, dwuspadowy, z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę o cebulastym hełmie. Nad zakrystią dwuspadowy, nad babińcem dwuspadowy z wtopioną czworoboczną wieżyczką pobitą blachą, krytą dachem namiotowym. Jesienią 2015 r. odbył się gruntowny remont dachów, pod nadzorem przyrodników, ze względu na mieszkające tu nietoperze. Wewnątrz stropy płaskie. Chór muzyczny nadwieszony, z wybrzuszonym parapetem. Drzwi z babińca do nawy klepkowe w. XIX; w drzwiach zamek z szyldem. Stropy i ściany pokryte polichromią figuralną i architektoniczną, którą wykonał Włodzimierz Pawlikowski podczas renowacji w 1912 r. Artysta posłużył się techniką marmoryzacji, malarskiej imitacji barwnej okładziny marmurowej. Na stropie nad nawą Trójca Święta spoglądającą na ziemię, wokół cztery serafiny (sześcioskrzydłe anioły), w narożach czterech Ewangelistów: Jan z orłem, Marek z lwem, Łukasz z wołem oraz Mateusz z aniołem.

Z pierwszego ikonostasu zachowały się trzy elementy: Krzyż ze zwieńczenia, Chrystus Pantokrator z rzędu Deesis oraz ikona dwiema postaciami proroków. Drugi ikonostas powstał najprawdopodobniej w I poł. XVIII w., gdyż figuruje w inwentarzu z 1752 r., odnalezionym przez obecnego proboszcza, ks. Piotra Bartnika. Technika wykonania ikonostasu jest unikalna – ikony są wycięte z deski, płaskorzeźbione i polichromowane. Jest to jedyny znany taki ikonostas w Polsce i na Słowacji. Według tradycji miejscowy artysta wyrzeźbił go z jednego wielkiego pnia lipowego, przyniesionego przez wezbrane wody Wołkowyjki. Twarze świętych ikonostasu mają nawiązywać do wyglądu dawnych mieszkańców Górzanki. W 1912 r., po synodzie lwowskim i tendencji powrotu do ikonostasów kanonicznych, paletowo-reliefowy ikonostas został zakwestionowany przez biskupa i zdemontowany. Na dawnym miejscu pozostała jedynie Golgota i rząd proroków i oraz kilka elementów architektonicznych. Wstawiono wtedy nowy, trzeci ikonostas, wykonany prawdopodobnie przez rodzinę Bogdańskich. Natomiast elementami dawnego udekorowano ściany nawy. W 1969 r. trzeci ikonostas został rozebrany i ukryty na strychu. Jego fragmenty odnalazł ks. Bartnik i po odnowieniu wiszą na balustradzie chóru i na ścianach pod nim. Na pocz. XXI w. drugi, rzeźbiony ikonostas został dzięki staraniom ks. Bartnika skompletowany i odnowiony. W 2002 r wróciły do Grzanki carskie wrota, wywiezione w latach 50. do Polańczyka i umieszczone tam w kaplicy cmentarnej. W latach 2003-2013 ikonostas został zrekonstruowany i odnowiony przez konserwatorów dzieł sztuki Beatę Wirowską-Jakubowską i Sławomira Jakubowskiego. Jego górna część (rząd Deesis, rząd proroków, Ukrzyżowanie) trafiła na swoje miejsce. Dolne rzędy, by nie przesłaniały ołtarza, umieszczono na południowej ścianie prezbiterium. Z pierwotnego wyposażenia cerkwi zachowały się łaciński, przyścienny ołtarz główny, być może pod wezwaniem św. Marii Magdaleny - Pokutnicy, trzymającej łokieć na czaszce.

W ołtarzu unickie tabernakulum, na jego drzwiczkach, nad kielichem, zamiast białej hostii wyrzeźbiono kosteczkę chleba - prosforę, nawiązującą do Komunii Świętej w obrządku greckokatolickim. Przy tabernakulum obecnie stoją rzeźby św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz św. Kazimierza Królewicza, obie pochodzące z dawnego kościoła w Wołkowyi. W przedsionku znajduje się późnobarokowy krucyfiks z XVIII o nieproporcjonalnie długich ramionach oraz dwa ludowe krzyże procesyjne z XIX w. W nawie rzeźbione konfesjonały z kluczami św. Piotra w zwieńczeniach. Elementem współczesnym jest znajdująca się na bocznej ścianie ikonostasu ikona „Hołd Miłosierdziu Bożemu” wykonana przez Katarzynę Wolan (Pracownia Brzeziniak w Przysłupiu).

Obok świątyni murowana dzwonnica wzniesiona w Il poł. XIX w., parawanowa, trójarkadowa, z oryginalnym dzwonem z 1744 r. Na cmentarzu przy cerkwi kamienny nagrobek Maksyma Pietraża (zm. 1875) z żelaznym krzyżem.

Opracowano na podstawie.: Ks. Piotr Bartnik, Magdalena Święcka. Parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pana Jezusa w Górzance, Górzanka 2013, ISBN 978-83-7631-427-3

 

(1) 2013-05-18, Wojciech Pysz, Górzanka, cerkiew

(2) 2007-10-14, Bartosz Miller, Górzanka, cerkiew

(3) 2011-08-19, Paweł Marynowski, Górzanka, ikonostas

(4) 2015-10-04, Wojciech Pysz, Część ikonostasu w prezbiterium

(5) 2015-10-04, Wojciech Pysz, Górzanka, resztki I ikonostasu

(6) 2015-10-03, Wojciech Pysz, Ikony z III ikonostasu

(7) 2015-10-04, Wojciech Pysz, Górzanka, Ukrzyżowanie

(8) 2015-10-04, Wojciech Pysz, Górzanka, Trójca Świeta

(9) 2015-10-04, Wojciech Pysz, Górzanka, ikonostas

(10) 2015-10-03, Wojciech Pysz, Górzanka, remont dachu 2015

(11) 2007-10-14, Bartosz Miller, Górzanka, cerkiew

(12) 2007-10-14, Bartosz Miller, Górzanka, dzwonnica