Karta katalogowa 10562
Smolnik, Cerkiew drewn. św. Michała Archanioła - obecnie kościół rz.-kat.
gmina: Lutowiska, powiat: bieszczadzki, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: 1791
współrzędne geogr. 49.20958,22.68772      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 
Opis - stan obecny Cerkiew zbudowano w konstrukcji zrębowej na planie trójdzielnym, z sanktuarium skierowanym na wschodnio-południowy-wschód. Każda z trzech części świątyni przykryta jest dachem namiotowym z załomem, przy czym dach nad nawą jest najwyższy a nad sanktuarium i prytworem dachy są mniejsze, zbliżone do siebie wielkością, różniące się proporcjami załomu. Cerkiew opasa daszek okapowy wsparty na rysiach z ostatków dolnej partii ścian. Świątynia jest jedyną w polskich Bieszczadach zachowaną cerkwią z trzema namiotowymi dachami. Niegdyś podobne cerkwie znajdowały się między innymi w Stuposianach, Caryńskiem i Wołosatem. Obecnie cała – łącznie z belkami pod dachem okapowym – pokryta jest gontem, odsłonięte są jedynie ostatki tych belek. Gont częściowo zasłania nadproże nad wejściem, na którym wyryto napis cyrylicą: „WZNIESIONO DOM TEN ROKU BOŻEGO 1791 MIESIĄCA SIERPNIA DNIA 1”. Wewnątrz, nad sanktuarium i nawą, wznoszą się kopuły zrębowe, a nad prytworem sklepienie kolebkowe. Kopuła w nawie spięta jest czterema ściągami. Z dawnego wystroju wnętrza pozostały polichromie patronowe na ścianach i sklepieniu sanktuarium a także część prawdopodobnie pierwszego w tej cerkwi ikonostasu – kotara z dwunastoma medalionami podtrzymywana przez anioły, namalowana w nawie, na ścianie graniczącej z sanktuarium. W medalionach powinny znajdować się wizerunki proroków, jednak nie znaleziono po nich żadnych śladów – ani w warstwie malarskiej, ani też śladów po mocowaniu wizerunków na obcym podłożu. W sanktuarium znajdują się carskie wrota pochodzące z innej cerkwi a także współcześnie wykonane kopie dwóch ikon, z których ikona Matki Bożej jest kopią XVI-wiecznej ikony pochodzącej ze Smolnika, eksponowanej w Muzeum Narodowym we Lwowie. W Składzie Ikon Muzeum-Zamku w Łańcucie znajdują się cztery ikony Apostołów z XVI w., które zostały zabrane ze świątyni w 1964 r. Historia cerkwi Świątynia została wzniesiona w 1791 r. Była to druga lub trzecia cerkiew w historii wsi, zbudowana na nowym miejscu. Służyła mieszkańcom wsi Smolnik i Procisne. Przez grekokatolików remontowana była w latach: 1915, 1921, 1934. Prawdopodobnie w czasie któregoś z tych remontów dobudowano do prytworu przedsionek a do sanktuarium – od północy – zakrystię, pokryto dachy i daszek okapowy blachą a we wnętrzu powiększono otwór pomiędzy nawą a prytworem i przeniesiono chór do prytworu. W 1951 r., w wyniku regulacji granic, mieszkańcy Smolnika zostali przesiedleni do wsi Hawriłowka w rejonie nowoworoncowskim. Po 1951 r. grunty i zabudowania wsi przekazano państwowemu gospodarstwu rolnemu. Stopniowo rozebrano zabudowę wsi a także dzwonnicę, która stała przy cerkwi. Przez pewien okres opuszczona świątynia użytkowana była jako szopa na siano. W 1956 r. znalazła się w wykazie zabytkowych cerkwi, a w 1969 r. wpisano ją do rejestru zabytków. W latach 1969–1970 przeprowadzono remont ze środków państwowych, w czasie którego m.in. pokryto okap i partie powyżej niego gontem a we wnętrzu zabudowano wycięty wtórnie łuk powiększający otwór między prytworem a nawą i przeniesiono chór do nawy – na jego pierwotne miejsce. Najprawdopodobniej w czasie tego remontu zlikwidowano zakrystię i przedsionek. W 1969 r. przeprowadzono także konserwację namalowanej w nawie kotary z medalionami. Do 1973 r. świątynia pozostawała bez gospodarza, przez co narażona była na włamania i dewastacje. W 1974 r. została konsekrowana na filialny kościół obrządku łacińskiego p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny parafii Lutowiska. Około roku 1979 przykryto gontem belki zrębu poniżej daszka okapowego. W latach 2004–2007 przeprowadzono gruntowny remont świątyni, w czasie którego m. in. podniesiono i wypoziomowano podmurówkę, wymieniono gont i naprawiono elementy więźby dachowej. W 2009 r. poddano konserwacji i aranżacji zachowane w cerkwi polichromie. W niedziele, o godz. 9.30, odbywają się w świątyni Msze Święte. Na cmentarzyku przy cerkwi zachowało się pięć przedwojennych nagrobków odnowionych podczas obozów „Nadsanie” – cztery w 1988 r., piąty sklejano w latach 1994–1996 z około 250 kawałków. Wykorzystane materiały: 1. M. Augustyn, A. Szczerbicki - Cerkiew w Smolniku, Lutowiska 2004 2. S. Kryciński - Cerkwie w Bieszczadach, Pruszków 2005 3. B. Tondos - O ochronie malarstwa cerkiewnego w latach 1944–1980 (w Polsce południowo-wschodniej) (w) Sztuka cerkiewna w diecezji przemyskiej, Łańcut 1999 4. Materiały w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków, Delegatura w Krośnie 5. Zbiory Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN
 

(1) 2006:06:11, Bartosz Miller, Smolnik n.Sanem

(2) 2009:08, Monika Rzepiejewska, Smolnik n. Sanem

(3) 2009:05, Monika Rzepiejewska, Smolnik n. Sanem

(4) 2006:06:11, Bartosz Miller, Smolnik n.Sanem

(5) 2009:08, Monika Rzepiejewska, Smolnik n. Sanem

(6) 2005:09:12, Bartosz Miller, Smolnik n. Sanem

(7) 2011-10-08, Ewa Lisiecka , Smolnik, dawna cerkiew