Karta katalogowa 59
Huta Stara, Cerkiew drewn. Św. Paraskewii - nie istnieje
gmina: Narol, powiat: lubaczowski, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: NIE   rok powstania: 1836
 
 
W Hucie Starej zachowały się w lesie resztki starego cmentarza greckokatolickiego.
Przed II wojną światową znajdowała się także na wzgórzu cerkiew p.w. św. Paraskewy.

źródło:
P. Wład. M. Wiśniewski. Roztocze Wschodnie. s. 335


Zdjęcie cerkwi w Hucie Starej prezentuje najnowsze wydanie "Gazety Horynieckiej" (Nr 49 z marca 2018 r.). Pochodzi z albumu rodziny Liptay,ów, właścicieli majątku w Łówczy. Zdjęcie ukazuje cerkiew w roku 1925. Świątynię wzniesiono po dwóch latach od wydania przywileju lokacyjnego parafii obrządku wschodniego (18 lipca 1718 r.), czyli w roku 1720, 7 czerwca (Wojtku to nam się kłóci z datą 1836). Fundatorem zarówno parafii jak i cerkwi był hetman wielki koronny, Adam Mikołaj Sieniawski. W tym czasie był kasztelanem krakowskim i starostą lubaczowskim. W poczatkowym okresie parafia wchodziła w skład unickiej diecezji chełmskiej, a od końca XVIII przeszła w skład diecezji przemyskiej.

Budowniczym cerkwi był Stefan Sienko Sematiewski, który kilka lat wcześniej zbudował cerkiew w Nowym Bruśnie. Cerkiew była położona na wschodnim skłonie obszernej doliny, w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań huty (szkła ?). Po upływie 50 lat cerkiew wymagała remontu. Groziło jej zamknięcie. Cerkiew zabezpieczono pobieżnie, ale nadal wymagała gruntownego remontu. Został przeprowadzony w 1897 r. Pierwotna bryła świątyni uległa gruntownej przebudowie.

Rozebrano stary i postawiono nowy, obszerniejszy babiniec. Jednocześnie wymieniono pierwotny portal, na którym widniała ww. data budowy. Nad nawą wzniesiono dużą kopułę, która została posadowiona bezpośrednio na zrębach nawy. Przebudowie nie uległo jedynie prezbiterium. Dostawiono mu jednak od południa obszerna zakrystię. Fotografia z 1925 r. odzwierciedla stan po przebudowie cerkwi w XIX w. Nad częścią zachodnia wznosi się nietypowy dach czterospadowy. Nad nawą czasza kopuły ośmiopołaciowej nie wspiera się na tamburze, tylko bezpośrednio na ścianach nawy. Pendentywy kopuły nienaturalnie "obejmują" zręby nawy. Część wschodnia świątyni zachowała swoją pierwotną przysadzistość niskich ścian i wysoki dach. Nawę z babińcem łączyło charakterystyczne zadaszenie, wsparte częściowo na słupkach. Od zachodu zadaszenie to łączyło się z otwartym gankiem, chroniącym wejście główne. Na zdjęciu dachy pobite są blachą. Ściany babińca oszalowano deskami. Zadaszenie i ściany nawy posiadają poszycie gontowe. Cerkiew na zdjęciu prezentuje zatem kilka faz budowy i przebudowy tej samej świątyni.

Teren wokół świątyni otoczony jest kamiennym ogrodzeniem. Kamień kładziony był częściowo luźno, częściowo na zaprawie. Od zachodu na osi cerkwi znajdowała się murowana i zadaszona brama przejazdowa. Od południa do cerkwi prowadziła analogiczna, ale nieco mniejsza furta. Dzwonnica znajdowała się w narożu południowo-zachodnim, wkomponowana w ogrodzenie. Janusz Mazur, autor artykułu o cerkwi, przypuszcza, że pochodzić może jeszcze z okresu powstania cerkwi, czyli z roku 1720. Dzwonnica była konstrukcji słupowej z wysoką galerią na piętrze. Pod dachem namiotowym widoczne są otwory dzwonowe, szerokie i niskie. Dolna część konstrukcji dzwonnicy jest odsłonięta, a ochrania ją od góry wąskie zadaszenie. Według Mazura jasny kolor desek na nieznacznie ukośnych ścianach dzwonnicy świadczy o ich świeżej wymianie, w czasie bliskim daty wykonania zdjęcia (1925 r.).

Zespół cerkiewny w Hucie Starej stanowił ciekawy obiekt budownictwa sakralnego, głęboko osadzonego w tradycji lokalnej. Jednak po przebudowie XIX w. nie znajduje analogii w terenie. Pewnych elementów wspólnych można dopatrzeć się jedynie w cerkwi w Opace i Nowym Bruśnie. Natomiast dzwonnica i ogrodzenie znajdują swoje odpowiedniki, np. w Woli Wielkiej (1755), położonej na przeciwnym skłonie Wielkiego Działu. Fotografia została wykonania przypuszczalnie późna zimą 1925 r. świadczy o tym utrzymująca się gdzieniegdzie pokrywa śnieżna i bezlistne drzewa. Spaliła się w 1928 r. w wyniku zaprószenia ognia.

Unikatowe wyposażenie cerkwi zniszczył pożar. O kryształowym żyrandolu z tej cerkwi wspomina Karol Notz, który widział go na początku XX w., podróżując i inwentaryzując zabytki (dziś już nie istniejące). Świecznik pochodził z rodzimej huty szkła, która znajdowała się w Hucie Starej, zwanej wcześniej Hutą Bruśnieńską.

źródło:
Janusz Mazur. Szklana cerkiew. Gazeta Horyniecka. Nr 49/2018.ss. 27-28.

 

(1) 2011-03-05, evel, Huta Stara, cerkwisko i cmentarz

(2) 2018-04-17, Gazeta Horyniecka, Huta Stara, cerkiew