Karta katalogowa 92
Dziewięcierz, Cerkiew drewn. Podwyższenia Krzyża Św. - rozebrana ok. 1951
gmina: Horyniec, powiat: lubaczowski, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: NIE   rok powstania: 1839
współrzędne geogr. 50.22132,23.47218      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego powstała w latach 1837-39 r. Znajdowała się na usypanej terasie, wzmocnionej kamiennym murem z kaplicami i bramami. Cerkiew była drewniana, miała podpiwniczoną zakrystię i charakteryzowała się typowym trójdzielnym układem, gdzie każda część przekryta była kopułami.
Została rozebrana ok. 1951 roku, na skutek wcześniejszej dewastacji przez żołnierzy radzieckich, którzy jeszcze w latach 40-tych XX w. ściągnęli z cerkwi i dzwonnicy blachę. Część materiału z rozebranej świątyni wojsko użyło do budowy mostu w Horyńcu.
Do dziś przetrwały jedynie fundamenty, piwnica, krzyż wystawiony na pamiątkę misji w 1927 r. oraz kamienny mur z dwoma przeciwległymi bramami. W pobliżu cerkwiska znajduje się cmentarz greckokatolicki z zabytkowymi nagrobkami bruśnieńskimi.

Parafia w Diewięcierzu w XIX i na pocz. XX w. wchodziła do składu dekanatu rawskiego. Drewnianą cerkiew parafialną pod wezwaniem Podniesienia Św. Krzyża ukończono w 1839 r. W latach 1840-1875 proboszczem był ks. Józef Czechowicz, a po jego śmierci syn Konstanty Czechowicz (1877-1887), późniejszy biskup przemyski. Ostatnim duszpasterzem przed II Wojną Światową był ks. Włodzimierz Hojdysz - widoczny na pierwszym zdjęciu na tle cerkwi. W 1938 r. parafia liczyła 2210 wiernych, do jej składu wchodziły liczne przysiółki, takie jak: Łazy, Krynica, Sołotwina, Huski, Dolina, Śniegury, Moczary, Kowale i inne. Po ustanowieniu w 1945 r. granicy polsko-radzieckiej wieś została przedzielona pasem granicznym. Po polskiej stronie znalazła się cerkiew, zaś po radzieckiej cmentarz. W latach 1945 i 1947 miały miejsce przymusowe deportacje ludności ukraińskiej do ZSRR i na ziemie północnej Polski, opustoszałe domy zostały w większości rozebrane. We wsi pozostało zaledwie 10 rodzin.
W wyniku późniejszej regulacji granicy, w Polsce znów znalazł się cmentarz parafialny z grobem ks. Józefa Czechowicza.

W roku 2014 zostały przeprowadzone prace mające na celu oczyszczenie zespołu pocerkiewnego z zarastających cerkwisko krzaków zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Akcję ratowniczą przeprowadziła Fundacja "Światłoczułość" z Lubaczowa w dniach 15-20 sierpnia. Odnaleziono przy okazji tych prac, po zewnętrznej stronie murów południowych, rozbite szczątki pomnika wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza. Pomnik upamiętniał 950-lecie chrztu Rusi.

W trakcie tych prac odnaleziono także krzyż żelazny wieńczący małą kopułę cerkwi oraz górną część kamiennego krzyża stojącego na pomniku wzniesionym na cześć misji świętych z sierpnia 1927 r. Wizytował wówczas parafię, urodzony w Dziewięcierzu i były jej paroch, Konstantyn Czechowicz biskup przemyski (syn parocha Józefa Czechowicza, spoczywającego na pobliskim cmentarzu). Odczytano także datę na krzyżach bramy wschodniej i zachodniej - 1749-1750. Dokonali tego 18.8.2014 r. Światosław Gal i Szymon Modrzejewski.

Austriacka Mapa von Miega obrazuje XVIII w. obraz Dziewięcierza i ówczesnej świątyni. Przypuszczalnie cerkiew ta powstała zbieżnie z budowaną wówczas terasą nad mokradłami, czyli w przedziale 1749-1750. Drewnianą cerkiew strawił pożar 19.04.1834r. Nosiła takie samo wezwanie jak jej późniejsza następczyni, którą rozebrano ostatecznie w 1951 r. Zaczęła szybko niszczeć, po zdjęciu przez Sowietów blachy ze świątyni. Przez pewien czas Dziewięcierz był po stronie ZSRR i na stronę polską powrócił dopiero po regulacji granic w 1948 r.

info: Apokryf Ruski

 

(1) 194x, z archiwum p. Bohusza, USA, Zdjęcie z początku lat 40. XXw.

(2) 1938, z archiwum p. Bohusza, USA, Kamienna brama w ogrodzeniu

(3) 2006-09-16, Wojciech Pysz, Brama 70 lat później

(4) 2006-09-16, Wojciech Pysz, Brama z przeciwnej strony

(5) 2006-09-16, Wojciech Pysz, Wnęka w murze po kapliczce

(6) XVIII w., Mapa von Miega, Dziewięcierz, cerkwisko

(7) 2017-03-04, evel, Dziewięcierz, po pracach porządkowych w 2014 r.