Karta katalogowa 10645
Kwiatoń, Cerkiew drewn. św. Paraskewii - obecnie kościół rz.-kat.
gmina: Uście Gorlickie, powiat: gorlicki, województwo: małopolskie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: 1700
współrzędne geogr. 49.50086,21.17378      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

Cerkiew zbudowano w 2. poł. XVII w., wg tradycji w 1700 r. Mylący jest napis na ścianie nawy, wykonany w 1904 r. przez Michała Bogdańskiego, sugerujący oddanie cerkwi do użytku w 1811 r. Obecną wieżę dobudowano w 1743 r., może to być najstarsza zachowana wieża cerkwi łemkowskiej. Cerkiew przechodziła remonty latach 1811, 1904, 1967 i w latach 90. XX w. a wieża w latach 1863, 1911, 1928, 1967 oraz w latach 90. XX w..

Według klasyfikacji R. Brykowskiego - cerkiew łemkowska, typ północno-zachodni, wariant starszy. Jest to budowlą drewniana, z drewna jodłowego, z niewielkim udziałem świerka (część krokwi), konstrukcji zrębowej, orientowana. Bryła trójdzielna: prezbiterium, szersza nawa i babiniec na planach kwadratów, przy prezbiterium od pn. dostawiona w 1811 r. zakrystia. Wieża konstrukcji słupowo-ramowej o pochyłych ścianach, z lekko nadwieszoną izbicą. Słupy wieży obejmują babiniec. Wokół wieży zachata. Nad wieżą dach namiotowy, nad nawą namiotowy z dwoma załamaniami, nad prezbiterium dach kalenicowy, trójpołaciowy, łamany z jednym uskokiem, nad zakrystią pulpitowy. Nad wszystkimi częściami jednakowe hełmy baniaste z pseudolatarniami, makowiczkami i kutymi krzyżami żelaznymi z półksiężycem u podstawy; każdy z tych krzyży inny. Hełmy i makowiczki pobite gontem, latarnie i załamania dachów zdobione fryzem arkadowym. Ściany pobite gontem, zakrystia szalowana pionowym deskowaniem z listewkami na łączeniach desek. W prezbiterium dwa okna: od południa w dekoracyjnym obramowaniu i od wschodu. W nawie po dwa okna od południa i od północy. Izbica wieży deskowana pionowo, u dołu zakończona koronką. Na 2/3 wysokości izbicy gzyms, nad gzymsem po dwa małe okienka na każdej ścianie, aby lepiej było słychać dzwony – niegdyś trzy, obecnie jeden.

Wewnątrz nad nawą i prezbiterium kopuły namiotowe, w babińcu strop płaski. Drzwi wejściowe nowe, z roku 2001. W kruchcie kamienna kropielnica z 1750 r. Na stropie kruchty scena „Przekazanie kluczy św. Piotrowi”. Na pierwszym planie Chrystus i św. Piotr, za nimi św. Jan Apostoł i św. Mateusz, w tle cerkiew w Kwiatoniu. Wycięte w stropie otwory służyły do przeciągania sznurów od dzwonów. Masywne drzwi z kruchty do babińca profilowane w ośli grzbiet z wysokim progiem. W babińcu na ścianie po lewej scena Wypędzenie Adama i Ewy z Raju a po prawej Ofiara Kaina i Abla. Na stropie babińca na dużym platonie Matka Boska Dobrej Opieki Pokrow. Matka Boska osłania wiernych wszystkich stanów trzymanym w rękach rozpostartym szalem. Postaci u jej podnóża po prawej to św. Helena i jej syn cesarz Konstantyn Wielki. Na prawo od cesarza ubrany w brązowa cuchę Konstantyu Wisłocki, w roku 1904 sołtys Kwiatonia. Nad sołtysem św. Andrzej Szalony. Po lewej św. Roman Słodkopiewca, trzymający w ręku zwój z tekstem w języku łemkowskim, św. Makary i E. Jurczakiewicz, proboszcz parafii w Uściu Gorlickim, z ręką na piersi. Podczas remontu w 1904 r. pojawiły się w cerkwi pierwsze ławki, przeznaczone dla starców, inwalidów i kobiet w ciąży – reszta wiernych, jak dawniej, musiała podczas Służby Bożej stać. Te stare ławki znajdują sie w babińcu. Nad zachodnią częścią nawy i babińcem chór muzyczny z ażurową, ozdobną balustradą arkadową, z brązowym motywem kwiatowym. Podczas prac konserwatorskich w 2010 r. w parapecie chóru, nad wejściem, odkryte zostały elementy dawnego ikonostasu, pochodzące prawdopodobnie z pocz. XVII w., czyli znacznie wcześniejsze, niż data budowy cerkwi. Na ścianach nawy polichromia iluzjonistyczna z 1811 r., m.in. imitacje marmurowych kolumn i gzymsów. W kopule nad nawą scena Przemienienia Pańskiego. Ze środka plafonu zwisa ozdobny żyrandol z przełomu XIX i XX w. Poniżej, na pionowych ściankach kopuły czterech Ewangelistów z atrybutami. Pod oknami dwa boczne ołtarze z ikonami M.B. z Dzieciątkiem i Zdjęcie z Krzyża (obecnie - 2012 - w konserwacji).

Między nawą a prezbiterium ikonostas z 1904 r. Wykonali go dwaj przyjaciele, Polacy - Michał Bogdański z Jaślisk (ikony) i Andrzej Szajna z Rymanowa (snycerka). Jest to - typowy na Łemkowszczyźnie - ikonostas czterorzędowy. Pierwszy rząd to carskie wrota, para wrót diakońskich i standardowy zestaw ikon namiestnych (od lewej): św. Mikołaj, M.B. z Dzieciątkiem, Chrystus Nauczający oraz ikona chramowa, czyli patron cerkwi (tutaj św. Paraskewia). Carskie wrota ozdobione bogatą dekoracją snycerska z motywem winnej latorośli. Na wrotach medaliony z wizerunkami czterech Ewangelistów. Na wrotach diakońskich postaci diakonów Szczepana i Wawrzyńca. W drugim rzędzie pośrodku Ostatnia Wieczerza, po lewej i prawej po sześć ikon świątecznych (prazdników), zgrupowanych parami, ułożonych w kolejności ich występowania w roku liturgicznym. Trzeci rząd, to Deesis. Pośrodku Chrystus Pantokrator, po bokach po sześciu apostołów, po dwóch na wspólnym podobraziu. Przy Chrystusie brak typowych dla podkarpackich cerkwi postaci Marii i Jana. W czwartym, najwyższym rzędzie medaliony z postaciami królów i proroków (po dwóch w medalionie) starotestamentowych, z wyobrażeniem Boga Ojca pośrodku. Ikonostas wieńczy krucyfiks, adorowany przez dwa anioły, stanowiące fragment polichromii na ścianie. Ikony rozdzielone są bogatą, złocona snycerką, w postaci kolumn, rozet, gzymsów oraz motywów wici roślinnych.

Na ścianach obok ikonostasu po stronie północnej św. Olga, po południowej św. Włodzimierz. W sanktuarium ołtarz główny z XIX w. nakryty cyborium. Na mensie ołtarzowej złocone tabernakulum w kształcie świątyni, ufundowane w 1887 r. przez mieszkankę Kwiatonia, E. Adamcio. Przed tabernakulum relikwie św, Paraskewii, po bokach mosiężne świeczniki z XIX w. Ściany sanktuarium ozdobione malowidłami M. Bogdańskiego. Fragmenty ornamentalne wykonane z użyciem patronów. Na stropie Trójca Święta na niebieskim tle. W zakrystii płaszczenia z XIX w., długa, płócienna ikona, przedstawiająca złożenie Chrystusa do grobu, nawiązująca do płótna, w które owinięto ciało Chrystusa. Wyposażenie ruchome: chorągwie procesyjne, krzyże procesyjne. Obok prezbiterium krzyż na postumencie z piaskowca. Według przekazów ustnych, miejsce pochówku mieszkanki Skwirtnego, która w 1811 r. wyłożyła dużą kwotę na remont cerkwi. Teren wokół cerkwi otoczony ogrodzeniem z bali z dwiema bramkami, o zwieńczeniach podobnych do cerkiewnych. 21 czerwca 2013 r. cerkiew została wpisana na listę UNESCO, wraz z 15 innymi cerkwiami drewnianymi Polski i Ukrainy. Obecnie świątynia pełni role kościoła filialnego parafii w Uściu Gorlickim. Msze św. w co drugą niedziele o godz. 9.

Znaczna część informacji o wyposażeniu cerkwi została zaczerpnięta z opracowania p. Jana Hyry "KIEDYŚ SŁUŻBA BOŻA, DZIŚ MSZA ŚWIĘTA Czyli o cerkwi w Kwiatoniu". (broszura z dedykacją autora, miejsce i rok wydania nieznane).

 

(1) 2013-08-28, Wojciech Pysz

(2) 1986, Zygmunt Malinowski, Wygląd z końca XX w.

(3) 1983, Grażyna i Zygmunt Malinowscy, Wygląd z końca XX w.

(4) 2013-08-28, Wojciech Pysz, Ikonostas

(5) 1998, Grażyna i Zygmunt Malinowscy, Przemienienie Pańskie nad nawą

(6) 2013-08-28, Wojciech Pysz, M.B. Pokrow z lokalnymi postaciami

(7) 2013-08-28, Wojciech Pysz, Ołtarz

(8) 2013-08-28, Wojciech Pysz, Płaszczenica

(9) 2013-08-28, Wojciech Pysz, Dawne ikony w balustradzie chóru

(10) 1915, autor nieznany, Stan z 1915 r.

(11) 1974-05-01, Wojciech Pysz, Stan z 1974 r.

(12) Maciej G. Szling

(13) 2016-06-18, kulczyk, Malowidło w babińcu