Karta katalogowa 10655
Przysłup, Cerkiew drewn. św. Michała Archanioła - gr.-kat.
gmina: Uście Gorlickie, powiat: gorlicki, województwo: małopolskie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: 1756
współrzędne geogr. 49.54025,21.20212      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

Przysłup to dawna wieś łemkowska w górnym biegu potoku Przysłup, obecnie połączona administracyjnie z Nowicą. Cerkiew znajduje się w górnej części osady, 100 m od drogi. Świątynia została zbudowana w 1756 r. „kosztem i nakładem wielmożnego pana Wiktora, chorążego z Makowska" przez majstrów Jana i Daniła, o czym informuje napis na belce konstrukcyjnej wzmacniającej dawniej kopułę w nawie (obecnie pozostałości kopuły wraz z belką są skryte na strychu). Pierwotnie była usytuowana nieco niżej, na łące nad potokiem spływającym z południowego stoku Magury Małastowskiej. Ponieważ jednak co roku potok ten wzbierał i zalewał budynek, mieszkańcy  przenieśli cerkiew na obecne miejsce, na zbocze góry.

Około 1880 r. została gruntownie przebudowana. Przedłużono nawę przez połączenie jej z poszerzonym babińcem, wprowadzono stropy płaskie w miejsce pierwotnych kopuł namiotowych, zmieniono konstrukcję wieży. Do wnętrza świątyni wstawiono XVIII w. ikonostas, przeniesiony z innej cerkwi (być może w Kunkowej lub Leszczynach). Znajdującą się w nim ikonę patrona świątyni, św. Łukasza przerobiono na wizerunek archanioła Michała, być może przemalowano też inne ikony.

Po 1947 r. cerkiew została przejęta przez kościół rz.-kat. jako filia parafii w Uściu Gorlickim. Po powrocie Łemków z wysiedlenia sporadycznie odprawiano tu nabożeństwa greckokatolickie. Pozbawiony należytej opieki obiekt stopniowo niszczał, pod koniec lat 70. XX w. był już w opłakanym stanie. Został wyremontowany w latach 1980-81 wysiłkiem społeczników, w większej części wywodzących się z kręgów turystyki studenckiej. Tą pierwszą na Łemkowszczyźnie społeczną „akcją ratowniczą" kierowała historyczka sztuki Zofia Szanter. W roku 1991 reaktywowany parafie greckokatolicką w Przysłupie. Msze święte w co drugą niedzielę o 11.00 (wymiennie z Nowicą). Porządek Mszy św. W trzecią niedzielę miesiąca o godz. 10:00 w okresie od Wielkanocy do odpustu na św. Michała 21 listopada.

Cerkiew drewniana, konstrukcji zrębowej, nieorientowana - z prezbiterium zwróconym na południe. Wieża słupowa, przebudowana: słupy południowe opierają się na zrębie nawy, słupy północne są posadowione na ziemi. Od północy niewielki przedsionek. Po przebudowie dachy kalenicowe, kryte blachą, nad nimi małe blaszane hełmy. Ściany i dach wieży również z blaszanym pokryciem, z charakterystycznym płatem blachy zachodzącym nad przedsionek. Wnętrze zdobi polichromia wykonana w 1929 r. Na ścianach malowidła ornamentalne, na stropach przedstawienie Trójcy Świętej i św. Michała Archanioła. Na ścianach nawy, w ramkach, nazwiska fundatorów malowideł. W napisach na ścianie północnej część nazwisk została wydrapana, a część zamazana. W ikonostasie, w rzędzie ikon namiestnych jest ciekawy wizerunek Matki Bożej: Maryja czyta księgę, a przy niej stoi Dzieciątko. Podobna XVIII w. ikona wisi na północnej ścianie nawy. Pośrodku prezbiterium ołtarz główny z XIX w. W nawie późnobarokowy ołtarzyk boczny z XVIII w. ze współczesną mu ikoną św. Mikołaja. Na południowej ścianie nawy przedstawienie św. Łukasza Ewangelisty.

Teren cerkiewny jest otoczony drewnianym ogrodzeniem z bramką. Opodal zachodniej ściany prezbiterium znajduje się mocno zniszczony nagrobek Łukasza Gluza, majstra ciesielskiego, który prowadził remont cerkwi w 1880 r. W dolnej części nagrobka mało czytelna data śmierci - 1883 lub 1893.

Wg klasyfikacji R. Brykowskiego: cerkiew łemkowska, typ północno-zachodni, wariant starszy, przekształcony, o charakterze typu północnego, schyłkowego.

Opis na podstawie [11] Cerkwie drewniane Karpat Polska i Słowacja, Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda

 

(1) 2007:09:25, Wojciech Pysz

(2) 2019-04-19, Henryk Bielamowicz