Karta katalogowa 11161
Drohobycz, Cerkiew drewn. Podwyższenia Krzyża Świętego - obecnie muzeum
gmina: UA Drohobycz, powiat: UA Drohobycz, województwo: UA lwowskie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: 1613
współrzędne geogr. 49.35013,23.49697      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

Cerkiew zlokalizowana, na dawnym przedmieściu Zwarycz, gdzie kiedyś funkcjonowały warzelnie soli, była cerkwią parafialną „solników”. Stoi na terenie jednostki straży pożarnej przy ul. Zwaryckiej 9, dawniej Świętego Krzyża.

Pierwsza stojąca w tym miejscu cerkiew, wymieniana w dokumentach w 1496 r., została spalona podczas napadu Tatarów w 1498 r. Obecną zbudowano w 1613 r., w 1661 r. nad babińcem nadbudowano emporę, pewne zmiany w architekturze wniesiono także podczas remontów w 1668,   1715  i 1823 (założono nowy fundament).  Ukraińska Wikipedia wspomina, że najstarsze części prezbiterium i nawy mogą pochodzić z poprzedniej świątyni z końca XV - pocz. XVII w. W 1961 r. cerkiew została zamknięta i po remoncie w latach 1970-71 zamieniona w muzeum.

Cerkiew jest trójdzielna, typu archaicznego. Składa się z kwadratowego babińca, szerszej od niego nawy i pięciobocznego prezbiterium z niewielką zakrystią. Nad babińcem znajduje się empora, nadwieszona w stronę zachodnią i wsparta na słupach, mieszcząca kaplicę pw. św. Jana Chrzciciela. Empora otoczona jest arkadową galeryjką, z której jest jedyne wejście do wnętrza. Dawniej w kaplicy był oddzielny ikonostas, co umożliwiało sprawowanie w świątyni dwóch liturgii w tym samym dniu.

Nawa nakryta jest stromym dachem namiotowym, zwieńczonym  dwukondygnacyjną, ośmioboczną wieżyczką. Babiniec nakrywa ośmioboczny dach namiotowy posadowiony na czworobocznej podstawie o ściętych narożach a prezbiterium pięciopołaciowy dach kalenicowy. Wokół nawy i prezbiterium biegnie szeroki okap wsparty na rysiach. Dachy i ściany pobite gontem.

Ikonostas składa się z dwóch części wykonanych w różnym czasie; dwa dolne rzędy cerkwi (wg ukraińskiej Wikipedii pędzla mistrza wykonał je Fedko i jego uczeń) pochodzą z 1636 r. Patrząc od dołu, są w nim następujące rzędy:

  • Rząd ikon namiestnych: św. Michał Archanioł, Matka Boża w typie Hodigitrii, Chrystus Nauczający oraz Podwyższenie Krzyża Świętego (ikona chramowa). Pod wszystkimi ikonami predelle. Pomiędzy ikonami carskie i diakońskie wrota.
  • W rzędzie ikon świątecznych 14 ikon; oprócz typowych świąt z liczby dwunastu, dodatkowo Zmartwychwstanie i Pokrow Bogarodzicy. Pośrodku umieszczona jest Ostatnia Wieczerza.
  • Rząd Apostolski wykonał w 1780 r. Peter Metelski. Na środku tego rzędu zazwyczaj umieszczony jest trimorfon -  Chrystus zasiadający na tronie a przy Nim Matka Boża i św. Jan Chrzciciel. Czasem jest tylko sam Chrystus Tronujący. Tutaj na środku rzędu znajduje się ikona, będąca przypuszczalnie nietypowym przedstawieniem Podwyższenia Św. Krzyża z Trójcą Świętą w górnej części oraz adorowanym Krzyżem u dołu.
  • Apostołowie w wyżej opisanym rzędzie malowani są po trzech na wspólnych podobraziach. Skrajne trójki Apostołów umieszczone są tuż nad rzędem świątecznym a wewnętrzne trójko na ukośnych podobraziach wznoszących się ku środkowi. Powstaje w ten sposób prostokąt na środku, gdzie umieszczona jest druga w tym ikonostasie ikona Ostatniej Wieczerzy(!) oraz dwa trójkąty, w których znajdują się ikony Kobiety u Grobu (po lewej) i św. Jan Chrzciciel wskazujący na Baranka – symbol Zmartwychwstałego Chrystusa.

Ściany wnętrza pokrywa polichromia temperowa, w prezbiterium wykonana tuż po wzniesieniu cerkwi (wg ukraińskiej Wikipedii pędzla mistrza Hryhorija lub autora starszej części ikonostasu). Polichromię empory wykonał w 1672 r. roku Iwan Kobrynowycz a malowidła na wschodniej ścianie nawy powstały w 1736. W prezbiterium znajduje się przedstawienie Matki Bożej z chórem aniołów, Wielkie Deesis oraz postacie proroków.

G. Rąkowski [64] podaje, że najstarszą ikoną w cerkwi jest ikona Męki Pańskiej, pochodząca z 2. poł. XVI w. 

Niezachowany ikonostas do kaplicy św. Jana wykonał w 1669 r. Stefan Medycki z Drohobycza. Inne ikony namalował jego syn - malarz Iwan Medycki. W kaplicy stoją oparte o ścianę ikony św. Mikołaja i Narodzenia św. Jana Chrzciciela oraz zdemontowane carskie wrota i jedne diakońskie wrota (stan 2018-09). 

Obok cerkwi stoi czworoboczna, drewniana dzwonnica z 2. poł. XVII w., z szerokim okapem, nakryta łamanym dachem namiotowym. Nadwieszona izbica pełniła funkcje obserwacyjno-obronne. Jest to budowla konstrukcji słupowej o ścianach szalowanych pionowymi deskami, dach i okap kryte  gontem.

 

(1) 2020-06-07, Oleksandr Malyon, Widok od wschodu

(2) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Empora z galeryjką

(3) 2012-05-18, Борис Мавлютов, Elewacja południowa

(4) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Ikonostas

(5) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Ikona chramowa

(6) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Polichromia prezbiterium

(7) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Polichromia nawy i górne rzędy

(8) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Górne rzędy - lewa strona

(9) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Górne rzędy - prawa strona

(10) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Narodzenie św. Jana

(11) 2018-09-23, Wojciech Pysz, św. Michał

(12) 2018-09-23, Wojciech Pysz, Portal wejściowy

(13) 2012-05-18, Борис Мавлютов, Dzwonnica