Karta katalogowa 10322
Kotań, Cerkiew drewn. św. Kosmy i Damiana - obecnie kościół rz.-kat.
gmina: Krempna, powiat: jasielski, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: XVIII
współrzędne geogr. 49.52658,21.47135      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

Za datę budowy cerkwi uznano początkowo rok 1841. Taka data jest namalowana nad zachodnim wejściem do babińca. Taka sama datę można odczytać na tablicy,  wysoko na kopule nawy: „MYCHAIL KONSTANTYNOWICZ PAROCH KOTTANSKI 1841". W niektórych źródłach, np. [11], [53], Wikipedia, wymieniany jest rok 1782 a rok 1814 uznawany jest za datę przebudowy i remontu. W 1763 Franciszek Ferdynand Lubomirski wydał dokument donacyjny, w którym przekazał teren pod budowę cerkwi. Być może na tej podstawie rok powstania cerkwi przesuwany jest nawet na 1. poł. XVIII w. (zapiski w kartotece konserwatorskiej woj. rzeszowskiego). Cerkiew była remontowana pod koniec XIX w., w roku 1930. W latach 1962-63 służby konserwatorskie przeprowadziły rekonstrukcję mocno zniszczonej budowli. Cerkiew została rozebrana na części i złożona ponownie z zastąpieniem przegniłych belek zrębu nowymi. Wówczas też przewieziono do konserwacji ikonostas z XVIII w. i zachowane fragmenty starszego, XVII-wiecznego. Remont w latach 2001–2004 polegał na naprawie wieży oraz poszycia nawy i sanktuarium. W 2010 do świątyni powrócił ikonostas, a w 2012 część wyposażenia. Obecnie jest kościołem filialnym parafii rzymsko-katolickiej w Krempnej.

Budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, orientowana, trójdzielna. Prezbiterium kwadratowe, nawa szersza, od zachodu babiniec, obejmowany słupami wieży. Wieża słupowo-ramowa o pochyłych ścianach, z izbicą, otoczona zachatą, zwieńczona baniastym hełmem z pozorna latarnią, makowica i żelaznym krzyżem. Dachy prezbiterium i nawy namiotowe, nad prezbiterium łamany, nad nawą podwójnie łamany, zwieńczone ośmiobocznymi hełmami z pseudolatarnią, makowica i kutym żelaznym krzyżem. Krzyże nad każda z części innych kształtów. Dachy i ściany pobite gontem. Ściany nawy obiega w połowie wysokości daszek okapowy, łączący się z dachem zachaty.

Nad nawą i prezbiterium kopuły zrębowe, w babińcu strop płaski. Babiniec obiega chór muzyczny. Na zrębie kopuły nawy nad przejściem do prezbiterium umieszczono fragment dawnego ikonostasu z przełomu XVII i XVIII w.: rząd Deesis, rząd Proroków i scenę Ukrzyżowania w zwieńczeniu.  Z wyposażenia znajduje się: nastawa ołtarzowa z kopią ikony Kosmy i Damiana z XVII-w., lichtarze ołtarzowe, feretron, dwie chorągwie i pojedyncze  ikony.

Cerkiew otacza ogrodzenie z gontowym daszkiem i bramą z XIX w. Po wschodniej stronie resztki cmentarza łemkowskiego z kilkoma ładnymi kamiennymi nagrobkami, których konserwację przeprowadzono w 2005.

W połowie lat 60. XX w. na terenie przycerkiewnym utworzono lapidarium, na które przeniesiono 23 kamienne nagrobki i figury przydrożne z obszaru Łemkowszczyzny, m.in. z Nieznajowej, Żydowskiego i Ciechani, ratując je w ten sposób przed zniszczeniem. Pomysłodawcą akcji był Olgierd Łotoczko, historyk sztuki, poeta, działacz turystyczny i alpinista, wówczas powiatowy konserwator zabytków w Lesku.

W Wielką Niedzielę 7 kwietnia 1991 r. na terenie lwowskiego skansenu poświęcono fundament łemkowskiej cerkwi drewnianej. Jest ona wierną kopią budowli z Kotani, uznanej przez ukraińskich specjalistów za najbardziej reprezentatywny przykład cerkwi łemkowskiej.

W swojej klasyfikacji R. Brykowski uznał  świątynię za cerkiew łemkowską typu północno-zachodniego w wariancie młodszym. Redakcja katalogu zauważa, że konstrukcja budowli (kwadratowe prezbiterium z płaskim zamknięciem, krótki, niewydłużony babiniec, kopuły zrębowe i dachy namiotowe nad nawą i babińcem) sugeruje przypisanej jej „wariantu starszego”.

 

(1) 2009-04-27, Henryk Bielamowicz

(2) 2007-09-26, Wojciech Pysz

(3) 2014-11-10, Bartosz Miller

(4) 2006-08-05, Bartosz Miller

(5) 2009-07-14, Wojciech Pysz

(6) 2006-08-05, Bartosz Miller

(7) 2009-04-27, Henryk Bielamowicz

(8) 2012-10-20, Henryk Bielamowicz, Ikonostas

(9) 2006-08-05, Bartosz Miller, Lapidarium

(10) 2007-09-26, Wojciech Pysz, Lapidarium