Karta katalogowa 75, zespół 75
Podemszczyzna, Cerkiew drewn. Opieki NMP - spalona w 1944 r.
gmina: Horyniec, powiat: lubaczowski, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: NIE   rok powstania: 1882
współrzędne geogr. 50.22633,23.2969      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 
Pierwsza cerkiew w Podemszczyźnie pochodziła z 1596 r. i stała w innym miejscu, mianowicie w ogrodzie parafialnym(1). Stała do roku 1882, w którym została wybudowana nowa cerkiew, nawiązująca kształtem do architektury rosyjskiej. Drewniana cerkiew miała ośmioboczną nawę zwieńczoną kopułą. Przylegały do niej dwa niewielkie pomieszczenia: babiniec od zachodu i prezbiterium z zakrystią od wschodu. W cerkwi było wiele cennych przedmiotów, pochodzących z poprzedniej. Jesienią 1944 r. cerkiew zapaliła się od podpalonych zabudowań wsi i spłonęła. Wojsko przeprowadzało wówczas pacyfikację wsi, której mieszkańcy posądzeniu zostali o współpracę z oddziałami UPA. W Podemszczyźnie kilka miesięcy wcześniej zginęło kilku partyzantów z radzieckich oddziałów rajdowych(2). Po cerkwi została tylko kamienna podmurówka.

Obok cerkwi stała murowana dzwonnica arkadowa o czterech kolumnach i wnękach na trzy dzwony. Dolna część zbudowana była z kamienia a górna z cegły. W 1. połowie lat 50. przystąpiono do niszczenia dzwonnicy (2). Nie jest znany powód, dlaczego nie dokończono zniszczenia. Z dzwonnicy zachowały się dwie środkowe kolumny, między którymi wisiał środkowy dzwon. Wiele lat po wybudowaniu cerkwi istniały prawdopodobnie równocześnie dwie dzwonnice. Na pocz. XX w. starą miał kupić ks. Poniński z Horyńca(1). Na pd.-zach. skraju cerkwiska, na granicy z polami uprawnymi widoczne są kamienie z burzonej dzwonnicy.

Cerkwisko położone jest na nieznacznym wzniesieniu, tuż przy drodze asfaltowej, biegnącej przez centrum wsi do Nowego Brusna. Na niewielkiej skarpie opadającej ku drodze zachował się postument i fragmenty zniszczonego krzyża gromadzkiego z 1848 r.

Na pn.-zach. narożniku cerkwiska krzyż bruśnieński. Po przeciwnej stronie drogi stary, kamienny krzyż maltański osadzony na dużej, kamiennej płycie.

W roku 1904, podczas inwentaryzacji zabytków ziemi lubaczowskiej Karol Notz tak pisał o cerkwi (fragmenty):
…w niej wszystko nowe. Dzisiejsza dzwonnica murowana. Jest i stara, bardzo wysoka dzwonnica na dwa piętra. Odrzwia i drzwi malowane. Jeden dzwon z 1639….
Następnie wymieniał wyposażenie cerkwi, między innymi:
  • obraz Wniebowzięcia N.M.P. namalowany na drzewie, malowidło złe, z napisem „r. 1795 miesiąca Septembria dnia 1".
  • obraz stary, duży, oryginalny, Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus na ręku, dokoła prorocy, napis niewyraźny
  • przy ołtarzu bocznym z prawej strony obraz M.B., która przyprowadza Jezusa do kościoła z napisem ”R.B. 1741” i rzeźba nie bardzo wyraźna
  • dwa obrazy wiszące pod ikonostasem z końca 17 lub początku 18 wieku – nieco zblakowane
  • stary liturgikon(3) – w nim zapisek z r. 1695 za Aleksandra Potockiego, ale trudny do odczytania
  • Liber Naturom(4) ab Anno 1696 do 1776, nieźle zachowana, pisana po rusku

K. Notz odnotował także istnienie we wsi kamiennego krzyża z czasów najazdów tatarskich.

(1) Karol Notz, Opis budowli zabytkowych w rejonie Cieszanowa, rękopis z 1904 r. w Bibliotece Narodowej w Warszawie, nr 3556.
(2) Janusz Mazur, Straty w zakresie architektury cerkiewnej na terenie rejonu lubaczowskiego w latach 1944-1994, opracowanie zamieszczone w "Losy cerkwi w Polsce po roku 1944", Rzeszów, 1997
(3) księga liturgiczna, zawierająca porządek liturgii maszalnej
(4) Księga Urodzeń
 

(1) 2009-04-05, Wojciech Pysz, Podemszczyzna, stary krzyż i dzwonnica

(2) 2009-04-05, Wojciech Pysz, Podemszczyzna, dzwonnica

(3) 2009-04-05, Wojciech Pysz, Podemszczyzna, fundamenty cerkwi

(4) 2009-04-05, Wojciech Pysz, Podemszczyzna, krzyz gromadzki przy cerkwisku

(5) 2009-04-05, Wojciech Pysz, Podemszczyzna, krzyż przy cerkwisku