Karta katalogowa 77, zespół 77
Radruż, Cerkiew drewn. św. Paraskewii - udost. do zwiedzania
gmina: Horyniec, powiat: lubaczowski, województwo: podkarpackie
rodzaj obiektu: cerkiew    istnieje: TAK   rok powstania: 1580
współrzędne geogr. 50.17675,23.40159      Zobacz na mapie
Obiekty w pobliżu: km    
 
 

Cerkiew należy do najstarszych i najlepiej zachowanych obiektów drewnianego budownictwa cerkiewnego w Polsce. Położona jest na owalnym wzgórzu nad potokiem Radrużka i wraz z dzwonnicą otoczona jest murem, co nadaje jej charakter obronny. Zbudowana została z doskonałej jakości drewna jodłowego i dębowego przez profesjonalny warsztat ciesielski. Fundatorem cerkwi był prawdopodobnie poseł na sejm i starosta lubaczowski Jan Płaza (zm. w 1599 r.). W niespokojnych czasach XVII wieku cerkiew - oprócz funkcji religijnych - pełniła rolę warowni, w której mogli się schronić mieszkańcy podczas najazdów tatarskich.

Cerkiew jest trójdzielną budowlą konstrukcji zrębowej, o charakterze późnogotyckim, zbudowaną na rzucie trzech kwadratów. Najwyższą i najszerszą część stanowi dwukondygnacyjna nawa, zwieńczona czworoboczną kopułą zrębową z jednym załomem i gontową latarnią. Niższe prezbiterium i babiniec mają dachy dwuspadowe. Dachy i ściany pobite są gontem. Dokoła cerkwi ciągną się obszerne soboty wsparte na słupach. Soboty są elementem często spotykanym w cerkwiach karpackich; na Roztoczu Wschodnim występują tylko w Radrużu. Na ścianie ikonostasowej oraz w prezbiterium zachowała się polichromia malowana wprost na drewnie w 1648 r., prawdopodobnie przez malarzy potylickich. W latach 1963-1965 cerkiew została odrestaurowana przez miejscowych rzemieślników pod kierownictwem konserwatorów z Krakowa. W trakcie konserwacji pod wegłem podwaliny odnaleziono osiem szelągów króla Jana Kazimierza z 1665 r. (obecnie w muzeum w Lubaczowie). Na przecerkiewnym cmentarzu (pow. ok. 16 a) otoczonym murem stoi kilka kamiennych krzyży oraz krypta właścicieli Radruża - Andruszewskich. W pobliżu dwa inne cmentarze: starszy i większy o pow. ok. 42 a i mniejszy o pow. 14 a. Na obu zachowały się zabytkowe nagrobki bruśnieńskie.

W sierpniu 2010 r. cerkiew przejęło Muzeum Kresów w Lubaczowie. W 2011 r. przeprowadzono konserwację polichromii wewnątrz cerkwi, wymieniono pokrycie gontowe na dachu i ścianach cerkwi oraz zamontowano system przeciwpożarowy. Zespół cerkiewny znalazł się na liście World Monuments Watch 2012. Ikonostas z radruskiej cerkwi, który został zdeponowany w latach 60. XX w. w Składnicy Zabytków Ruchomych w Łańcucie (obecnie Dział Sztuki Cerkiewnej przy Muzeum – Zamek w Łańcucie) w 2011 r. został przekazany do lubaczowskiego muzeum i po pracach konserwatorskich powrócił do cerkwi.

Ikonostas powstawał w kilku etapach. Najstarszym elementem są carskie wrota pochodzące z 1647 r., zdobione przez Zachariasza Tarnohorskiego, malarza z Niemirowa. Na ościeżach wrót został przedstawiony św. Jan Złotousty i św. Szczepan. W rzędzie ikon namiestnych zachowały się przedstawienia Chrystusa Wszechwładnego, Matki Bożej z Dzieciątkiem, Ofiarowania Marii w Świątyni oraz Niepokalanego Poczęcia Marii. Centralnym elementem górnej strefy ikonostasu jest Trymorfon, czyli wizerunek Tronującego Chrystusa w otoczeniu Matki Bożej i Jana Chrzciciela. Ikona powstała w 1699 r. z fundacji Andreja Doskocza z Radruża. Później grupa Deesis zostaje poszerzona o postacie świętych apostołów, których wizerunki stworzył „Joan malarz obywatel hrebeński” w 1742 r. Jego autorstwa są także przedstawienia Ostatniej Wieczerzy i Mandylionu, umieszczone poniżej Trymorfonu. W zwieńczeniu ikonostasu znajduje się wizerunek Panagii, Matki Bożej w pozie oranty. Całość wieńczy XVII-wieczny krzyż.

21 czerwca 2013 r. została wpisana na listę UNESCO, wraz z 15 innymi cerkwiami drewnianymi Polski i Ukrainy.


Wykorzystane materiały:
1. Janusz Mazur - Praca magist. w Katedrze Historii Sztuki Nowożytnej KUL, 1999
2. P.Wład M.Wiśniewski - Roztocze Wsch., Wyd.Nauk.Turyst. i Eduk., Mielec 2004

 

(1) 2008-10-26, evel

(2) 2008-10-26, evel

(3) 2005-05-27, Jola Dziubińska, Dzwonninca

(4) 2006-08, Jola Dziubińska, Przegroda ikonostasowa

(5) 2005-05-27, Jola Dziubińska, Podcienia - soboty

(6) Kasik

(7) Kasik, Polichromie figuralne

(8) 2005-05-02, Jola Dziubińska, Dom diaka

(9) 2009-09-20, evel, Kostnica

(10) 2012-06-02, evel

(11) 2013-10-12, Wojciech Pysz, Ikonostas

(12) 2013-10-12, Wojciech Pysz, Ikonostas

(13) 2013-10-12, Wojciech Pysz, Zwieńczenie ikonostasu

(14) 2013-10-12, Wojciech Pysz, Ikona namiestna MB Hodigitria

(15) 2013-10-12, Wojciech Pysz, Ikona namiestna Chrystus Nauczający

(16) 2006-07-15, Wojciech Pysz, Polichromia

(17) 2015-05-31, kulczyk, Grób Pański